Ankara beşinci nəsil çoxməqsədli F-35 qırıcılarının istehsal proqramında iştirakını bərpa etmək ümidi ilə ABŞ-la F-16 qırıcılarının alınması və modernləşdirilməsi üzrə müqavilənin icrasını ləngidir. Məsələ martın 16-da prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Donald Trampla telefon danışığından sonra yenidən gündəmə gəlib.Türkiyə dövlətinin başçısı ABŞ prezidentini Türkiyənin Rusiyanın S-400 hava hücumundan müdafiə sistemlərini alması fonunda 2019-cu ildə Ankaranı F-35 proqramından çıxarmaq qərarına yenidən baxmağa çağırıb.

Dialoqun bərpası üçün bu siqnal Ankara və Vaşinqton arasında S-400 hava hücumundan müdafiə sistemi ilə bağlı fikir ayrılıqlarının aradan qaldırılması üçün məqbul formulun tapılması olan danışıqların yeni raundu üçün başlanğıc nöqtəsi oldu. Baxılan həll yolları arasında Rusiya sistemlərinin beynəlxalq nəzarət altında olan İncirlik aviabazasında yerləşdirilməsi və ya onların Suriyadakı gələcək Türkiyə bazalarına mümkün köçürülməsi də var. Bununla belə, hər iki variant siyasi və diplomatik fəsadlarla, o cümlədən bu məsələləri Moskva ilə əlaqələndirmək zərurəti ilə doludur.

Tramp söz verir. Amma...

Türkiyənin F-35 proqramında iştirak tarixi strateji xarakter daşıyır. 2019-cu ilə qədər Ankara nəinki layihəyə sərmayə qoyub, həm də qırıcı üçün bir sıra vacib komponentlərin istehsalını təmin edib. ABŞ-ın “Patriot” hava hücumundan müdafiə sistemlərinin ölkədən çıxarılması və onların dəyişdirilməsi ilə bağlı təkliflərin olmamasından sonra Türkiyənin Rusiyadan S-400-ləri alması ABŞ-la münasibətlərin kəskin şəkildə pisləşməsinə və Ankaranın konsorsiumdan çıxarılmasına səbəb olub.
Bu günə qədər altı tam ödənişli F-35 qırıcısı Amerika anbarlarında qalır; onların gələcək taleyi hələ müəyyən edilməyib. Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidan hər iki ölkənin hüquq qruplarının S-400 müqaviləsinə görə 2020-ci ildə Ankaraya tətbiq edilən CAATSA sanksiyalarının ləğvi üçün mümkün hüquqi mexanizmləri araşdırdıqlarını deyib .
Eyni zamanda, Ankara F-16 müqaviləsinin şərtlərinə qismən yenidən baxılması imkanını nəzərdən keçirir. Türkiyə ilkin olaraq 40 ədəd F-16V qırıcısı almağı, həmçinin hava qüvvələri ilə xidmətdə olan 79 təyyarəni təkmilləşdirməyi planlaşdırırdı. Müqavilənin ümumi dəyəri 20 milyard dollara çatıb. Lakin 2023-cü ilin sonuna qədər Türkiyə modernləşdirmə dəstlərindən imtina edərək müqavilənin həcmini 7 milyard dollara endirdi.

Amma Türkiyə S-400 şəklində alınan “Rusiya zibilini” nə edəcəyini bilmir.

Müdafiə naziri Yaşar Gülər bildirib ki , Ankara artıq 1,4 milyard dollar avans ödəyib . Pərdə arxasında bu məbləğin F-35 proqramında iştirakın bərpası lehinə yenidən bölüşdürülməsinin mümkünlüyü müzakirə olunur. Üstəlik, hər iki platformanın istehsalçısı eyni şirkətdir - Lockheed Martin.
Bununla yanaşı, Türkiyə F-16 sövdələşməsindən tamamilə imtina etmək niyyətində olmadığını vurğulayır. Lakin uzun çatdırılma müddətləri və uzun növbə (bir sıra Şərqi Avropa ölkələri də daxil olmaqla) Ankaranı F-35 probleminin həllinə diqqət yetirməyə vadar edir. Mövcud planlara görə, razılaşma əldə olunarsa, Türkiyə bu tip qırıcılardan 40 ədəd almaq niyyətindədir.
Strateji baxımdan Ankaranın bu addımı Şərqi Aralıq dənizində qüvvələr balansının qorunması zərurəti ilə şərtlənir. Türkiyənin əsas regional rəqibi olan Yunanıstan 2028-ci ilə qədər F-35-lərini almağı gözləyir. Ankaranın inkişaf etmiş hərbi hava bazaları infrastrukturuna malik olması və Suriyanın şimalında hərbi mövcudluğunu genişləndirməsi fonunda Hərbi Hava Qüvvələrinin təkmilləşdirilməsi zərurəti milli təhlükəsizlik prioritetinə çevrilir.
Bu arada, bir sıra regional oyunçuların müqavimət səviyyəsi yüksək olaraq qalır. Xüsusilə də İsrail və Yunanıstan son döyüş təyyarələrinin Türkiyəyə ötürülməsinin qarşısını almaq üçün ABŞ-da aktiv lobbiçilik fəaliyyətini davam etdirir.
Bu baxımdan Ankara səbirsizliklə prezidentlər Ərdoğan və Tramp arasında Ağ Evdə keçiriləcək görüşün nəticələrini gözləyir ki, bu da Türkiyənin F-35 proqramına qayıtmasına və bununla da Yaxın Şərqdə və Şərqi Aralıq dənizində geosiyasi tarazlığı qorumağa imkan verə bilər.
Ruslan Bəşirli, Ankara, xüsusi müxbir